25 Ago
Sección de Medioambiente

Mar de ardora – Os lucecús do mar

Moito me sorprendeu que, de súpeto, a palabra “Ardora” ou “Mar de Ardora” estivese en boca de todos. Moitos medios de comunicación fixéronse eco do que está a acontecer estes días nas costas galegas.

Será porque eu estou relacionada co mundo mariño, e coas miñas prezadas microalgas, que para min isto non supoñía un fenómeno novo. De feito, a calquera pescador que lle preguntedes indicaravos que a bioluminiscencia “o arder do mar” axúdalles todos os estíos a atopar o peixe, e, ata Julio Verne mencionou este fenómeno en “20000 Leguas de viaje submarino” asentando moita curiosidade e gran cantidade de mitos e lendas ao seu arredor.

Así e todo, algo pasa este ano porque a palabra “Ardora” en España foi buscada en Google moitísimo máis que outros anos. Podédelo ver no seguinte gráfico. A última data é do pasado 16 de agosto, día no que se marcou o récord de busca dende que temos rexistro. Así que eu, encantada de observar ese interese xeralizado, vou tentar de desentrañar un pouquiño os misterios deste fenómeno.

Figura 1. Porcentaxe de veces que a palabra “Ardora” foi buscada no servidor de Google nos últimos 5 anos. O 100% data a día 16 de agosto do presente ano. Fuente: Elaboración propia; datos procedentes de Google.

O fenómeno

Vén unha pequena onda e o mar ilumínase… Non é unha pasada? A xente vai en busca dos ceos iluminados de cores verdes e azuladas ata latitudes moi altas do planeta. E nós, témolo na casa!

Quen tivera a sorte de ollalo, ou máis de fotografalo, sabe a maxia que desprende este fenómeno. Pero se alguén, ademais, se atreveu a darse un baño, ese sí, ese sí que sabe que non hai nada máis espectacular que a natureza en estado puro. Vaia sorte!

A responsable

Sempre andamos a buscar culpables, así que imos aló, a resolver o misterio paso a paso.

As encargadas de emitir luz son un grupo de diminutas algas mariñas que pertencen ao grupo dos denominados dinoflaxelados (que se moven grazas a movementos rotatorios e a un flaxelo, de aí o seu nome).

Unha destas microalgas, a máis famosa, chámase Noctiluca scintillans. Chamámoslles micro porque case non se ven pero poden chegar a medir ata 1 mm e, en conxunto, tinguen as augas dun tono alaranxado que pode ser apreciado durante o día nas nosas praias. Podédelas observar na seguinte imaxe.

Figura 2. Á esquerda, proliferación de Noctiluca en Bouzas en Agosto de 2018. Á dereita, Noctiluca vista no microscopio no laboratorio do IEO de Vigo. Fonte: Ambas imaxes son da autoría de F. Rodríguez sacadas do seu blog Fitopasión1, de lectura moi recomendable.

Ollo, son formadoras do que coñecemos como mareas vermellas, pero non todas as mareas vermellas están formadas por Noctiluca, tamén as forman especies do xénero Alexandrium, algunha bioluminiscente tamén e outras incluso tóxicas; pero disto xa falaremos noutro capítulo.

Noctiluca scintillans, ademais, ten outra peculiaridade e é que é heterótrofa, é dicir, captura presas; cousa que pasa nunha boa parte do grupo dos dinoflaxelados que prescinden de facer a fotosíntese a diferencia do resto das microalgas2, aínda que algúns poden facer simbiose con outras algas e chegan a sobrevivir sen inxerir alimento3.

O inmenso mundo dos dinoflaxelados…é apaixonante!

A luz é causada por unha reacción química que ocorre dentro do dinoflaxelado. A substancia chamada luciferina é responsable do brillo que, en presenza do encima luciferasa, reacciona co osíxeno e produce a luz azul que vemos no océano. É equivalente ao que lles ocorre aos lucecús na terra4, só que en vez de emitir luz amarela ou verde os dinoflaxelados emítena de cor azulada.

Cada vez que as células se senten perturbadas, actívanse estas reaccións químicas e emítense os destellos. Cada pequeno brilli brilli de luz é verdadeiramente curto! Dura tan só 0,5 microsegundos, pero cando vemos o mar azul é porque cada gota de auga contén miles destes organismos iluminándose e apagándose simultaneamente.

Aquí tedes un exemplo de como a perturbación do motor dunha embarcación ilumina toda unha estela azul ao seu paso.

Figura 3. Fotografía da navegación cara unha inmersión de mergullo nocturna na Ría de Vigo. Foto por Iñaki de Buceo Islas Cíes5, así como a foto da portada.

A razón de ser

Pero, cal é o sentido evolutivo deste comportamento? Que razón existe para gastar tanta enerxía en brillar? Xa sabedes que na natureza non se da puntada sen fío…

Pois, a comunidade científica non ten unha resposta clara ao sentido deste fenómeno, pero unha das hipóteses máis aceptada denomínase “Alarma contra ladróns” e está moi ben explicada no seguinte vídeo de divulgación científica producido por Divulgare (esta foi unha das primeiras clases de botánica mariña que recibín en segundo de carreira. Como non me ían conquistar así as algas?).

Vídeo explicativo do “Mar de ardora” dirixido por investigadores la Universidade de Vigo dentro do proxecto Divulgare6.

Brevemente, o vídeo explícanos que os predadores dos dinoflaxelados son organismos do plancto lixeiramente máis grandes que adoitan ser transparentes. A microalga, ao ser inxerida ilumínase provocando con isto que o predador tamén brille. Por que? Porque este predador estaría chamando a atención dos seguintes organismos na cadea trófica, é dicir, doutros pequenos peixiños con fame que atoparían as súas presas moi rápido xa que levarían unha lanterna dentro do bandullo.

Esta adaptación evolutiva, fai que o custo de comer unha Noctiluca sexa moi alto posto que expón ao predador a ser comido por outros.

Non vos parece incrible? O nome desta hipótese está moi ben escollida porque cada vez que un ladrón (predador) entra na propiedade (cómete) unha alarma de luces préndese para que a policía (o seguinte predador na cadea trófica) atope rápido o ladrón e sexa capturado.

O lugar, ¿por que é tan común en Galiza?

Este fenómeno obsérvase maiormente en zonas costeiras e rara vez se da no océano aberto2, polo tanto, algo ten que pasar aquí. O que pasa é que se acumulan cando as condicións fisico-químicas no mar son favorables.

Algo xa falamos da importancia dos afloramentos de augas profundas nas rías galegas. Sabemos que moita da produtividade e biodiversidade destas augas llo debemos a ese outro fenómeno. Pois, como non podía ser doutro modo, o mar de ardora e os afloramentos costeiros de augas profundas están relacionados.

Durante o estío, os ventos xeralmente predominantes do norte, fan que afloren augas máis profundas que veñen cargadas de nutrientes e que son aproveitadas inicialmente polas microalgas máis “voraces”. O aumento de temperatura nas augas superficiais durante a tempada estival (o pasado luns a auga no centro da ría estaba a 20.4ºC; aproveitade para darvos un baño!), fai que a columna de auga se estratifique quedando arriba as augas máis cálidas e abaixo as máis frías e, polo tanto, densas. Esa estratificación provoca que na superficie, especies como os dinoflaxelados, proliferen véndose favorecidos pola combinación de altas temperaturas, suficiente luz e elevada dispoñibilidade dos nutrientes que quedan do afloramento das augas.

Ademais, a morfoloxía costeira das rías, confire un espazo perfecto para que as proliferacións sexan contidas no interior das nosas praias.

Todo isto, en conxunto, fai que as costas de Galiza sexan un lugar único para desfrutar da bioluminiscencia. Non obstante, é imposible saber con certeza onde e cando podemos atopar o mar de ardora, pero se estamos atentos ás noticias, ao boca a boca e aos rexistros de temperatura da auga e de especies de fitoplancto que se publican semanalmente na web do INTECMAR7, as nosas posibilidades aumentan considerablemente.

O salto á fama

Pero… Hai máis mareas vermellas e mar de ardora que antes ou é que temos máis medios de información?

A resposta a esta pregunta non é doada. Estando inmersos neste contexto de cambio climático no que nos atopamos, con temperaturas do mar alcanzando records e con cambios nas dinámicas atmosféricas, un podería pensar que isto debía influír tamén nos afloramentos de augas profundas e na proliferación destas algas.

Aínda que todo apunta nesa dirección, a comunidade científica non atopa unha evidencia clara que vincule a maior observación de proliferacións de fitoplancto con fenómenos relacionados co cambio climático. A razón é que se precisan datos de series temporais. Non basta con ver se un ano hai mais ou menos mareas vermellas ou mar de ardora para asentar o principio de que a tendencia é o aumento. Para detectar esa tendencia hai que basearse en series de datos dos que, a pesar do gran esforzo de mostraxe que se está a facer nos últimos anos, aínda non dispoñemos para concluír un patrón claro.

En Galicia, a pesca e a acuicultura tradicionais representan un eslabón económico moi importante e estas están sustentadas polo fitoplancto. Durante as últimas décadas, as proliferacións de algas, bioluminiscentes ou non, foron un tema de estudo recorrente para entidades encargadas da xestión alimentaria e da saúde como a UNESCO, a FAO ou a OMS8 pola súa aparente expansión a nivel mundial e debido a que algunhas de elas, como comentabamos arriba, son tóxicas. Investigacións recentes concluiron que estes episodios aumentaron en frecuencia, intensidade e distribución xeográfica9,10  en todo o mundo debido a factores relacionados co cambio global. Pero outros estudios tamén suxeriron que esta evidencia é o resultado dun aumento do esforzo de mostraxe e non necesariamente dun aumento do fenómeno per se11.

Este contexto amosa a necesidade aumentar os esforzos da comunidade científica para chegar a unha resposta clara neste marco.

O que está claro, tal e como se amosaba no primeiro gráfico deste artigo, é que a información está xa en mans de todos nós, así que aproveitémola ben!

O respecto

Iso sí, se queremos desfrutar deste fenómeno, por favor, acheguémonos á beira do mar sempre en son de paz, respectando a natureza e os organismos que nela habitan así como a todas as demais persoas que queiran gozar desta experiencia única.

Vémonos no mar!

Cristina Fernández González, Vogal de Medio Ambiente.

Bibliografía e artigos relacionados

1https://fitopasion.com/tag/pedinomonas

2Harrison, P.J., Furuya, K., Glibert, P.M. et al. Geographical distribution of red and green Noctiluca scintillans . Chin. J. Ocean. Limnol. 29, 807–831 (2011). https://doi.org/10.1007/s00343-011-0510-z

 3Sweeney B.M. Pedinomonas noctilucae (Prasinophyceae), the flagellate symbiotic in Noctiluca (dinophyceae) in Southeast Asia. J Phycol 12:460-46 (1976).

4Langley, L. How fireflies glow (and what really turns them on, National Geographic (2016).

5https://buceoislascies.es/

6http://plantecology.webs7.uvigo.es/

7http://www.intecmar.gal/informacion/fito/estacions/Default.aspx

8Lawrence, J., H. Loreal, H. Toyofuku, P. Hess, K. Iddya, and L. Ababouch. 2021. Assesment and management of biotoxin risks in bivalve molluscs.

9Wells, M. L., B. Karlson, A. Wulff, and others. 2020. Future HAB science: Directions and challenges in a changing climate. Harmful Algae 91. doi:10.1016/j.hal.2019.101632

10Anderson, D. M., E. Fachon, R. S. Pickart, and others. 2021. Evidence for massive and recurrent toxic blooms of Alexandrium catenella in the Alaskan Arctic. Proc. Natl. Acad. Sci. U. S. A. 118. doi:10.1073/pnas.2107387118

11Hallegraeff, G. M., D. M. Anderson, C. Belin, and others. 2021. Perceived global increase in algal blooms is attributable to intensified monitoring and emerging bloom impacts. Commun. Earth Environ. 2. doi:10.1038/s43247-021-00178-8

25 Jul
Sección de Medioambiente

Por que non fixeron nada? Unha reflexión sobre cambio climático

Son moitas as dúbidas que os cidadáns  temos en materias tan importantes e transcendentais como o clima e todo o que pode derivarse en torno a el, se ben é certo que nos últimos anos nos imos acostumando a escoitar falar do efecto invernadoiro, o quecemento dos océanos, as secas, a perda da biodiversidade, a desaparición dos glaciares ou o cambio climático. Daquela, raro é o noticieiro que non conteña información climática ou non fale dos terribles “efectos colaterais” debidos ao revolto que anda o tempo.

Logo, sendo así, e independentemente do interese que nos produzan estas noticias, calquera que viva máis ou menos “conectado” á realidade actual escoita falar acotío destas novas. Outra cousa, que queda para máis adiante, é o grao de implicación ou concienciación que producen en nós estas informacións  ou se percibimos, ou non,  algún cambio no comportamento da sociedade en xeral.

 Con todo, estamos correndo o risco de que ao formar parte estas noticias da nosa vida cotiá nos leve a unha situación de normalidade cando non o é. O noso inconsciente, que traballa todo o día e toda a noite sen dármonos conta, fainos levar estas cuestións a unha especie de curruncho ou sobrado das nosas cousas. Para o noso cerebro, pouco a pouco, vai “chovendo sobre mollado”. E quedan aí, por se acaso un día toca falar delas co cuñado de turno, non vaia ser que saiba máis ca nós. Porque, pensándoo ben… de verdade estamos concienciados?

Supoñendo que é certo que a sociedade en xeral non está aínda concienciada, ¿que podemos dicir respecto aos poderes públicos ou ás grandes corporacións? Para tratar de atopar esta resposta temos que volver ao rego da pregunta que encabeza este escrito: Por que non fixeron  nada?. Comezarei dicindo que esta pregunta a formula Naomi Oreskes nun magnífico traballo seu, recollido nas páxinas da obra”O LIBRO DO CLIMA” da activista medioambiental Greta Thunberg, editado en novembro de 2022.

Naomi Oreskes é Historiadora da Ciencia pola Universidade de Harvard e recoñecida especialista en asuntos sobre quecemento global. Traballou como asesora para a Axencia de Protección Ambiental e para Academia Nacional de Ciencias de Estados Unidos, e tamén ensinou nas universidades de Dartmouth, Harvard e Nova York. Así mesmo, é autora ou coautora de certo número de ensaios e informes técnicos en xeoloxía económica e historia da ciencia así como autora de media ducia de libros sobre estas materias.

Naomi Oreskes na segunda edición da conferencia europea de avaliación tecnolóxica. Fonte: Wikipedia

Transcribo aquí parte dese traballo:

“Cando os historiadores do futuro se pregunten por que a xente non actuou para frear a crise climática se había décadas que sabían dela, atoparán unha boa parte da resposta na historia da negación e escurantismo da industria dos combustibles fósiles, e as formas en que as persoas con poder e privilexios se negaron a recoñecer que o cambio climático era un síntoma dun sistema económico que xa non servía. Científicos, xornalistas e activistas documentaron como a industria dos combustibles fósiles ten difundido desinformación de moitas maneiras a fin de evitar que se actuase respecto diso. Boa parte dos seus traballos centráronse no coloso do sector ExxonMobil. Nas décadas de 1970 e 1980 os propios científicos da Exxon informáronlles da ameaza de cambio climático causado polos seus produtos. Pero desde 1990 a empresa alentou unha mensaxe de gran incerteza científica e insistiu en que tomar medidas resultaba prematuro e quizais innecesario.”…

 “Mediante anuncios, campañas de relacións públicas, informes encargados a “expertos mercenarios” etc., o complexo de combustión de carbono fomentou de forma deliberada a confusión sobre a crise climática. Moitas das estratexias e tácticas copiáronse directamente da industria tabaqueira, como seleccionar de forma interesada e terxiversar probas científicas, promover a científicos atípicos para dar a impresión de que había debate científico cando non era así, financiar investigacións destinadas a desviar a atención das causas principais do cambio climático, poñer en dúbida a credibilidade dos científicos expertos no clima ou promover a idea falsa de que a industria dos combustibles fósiles apoiaba a “ciencia sólida”, en lugar de protexer os seus propios intereses.”

E, xa por non estendernos demasiado no artigo de Naomi Oreskes, vou engadir isto último por se aínda queda algunha dúbida ao respecto deste comportamento, dada a súa relevancia para unha resposta posible á pregunta inicial:

“En 2006, a británica Royal Society –Unha das máis antigas e venerables sociedades de excelencia científica- identificou trinta e nove organizacións financiadas por ExxonMobil que negaban ou terxiversaban os avances da ciencia do clima1.

Greta Thunberg dá no cravo con esta conclusión:

 «Ao fin e ao cabo estamos na era da comunicación, na que o que se di logra ter máis peso que o que se fai”

Isto, levado á practica,  é moi grave. Pensemos por un momento en cantas opinións e feitos están hoxe en día amparados en mentiras (mentiras globais!!) tanto pola súa “magnitude conceptual”, como pola difusión que ten en  todos os lugares  a onde chegan.

Aínda hai máis; sinalando de xeito moi atinado, na mesma dirección, cómpre destacar neste mesmo traballo unhas palabras que recolle a autora pronunciadas polo Papa Francisco:

“Os produtos tecnolóxicos non son neutros, porque crean un marco que termina por condicionar os estilos de vida e determina as posibilidades sociais segundo os intereses de certos grupos poderosos.”

Pois ben, se aceptamos que isto é así e xa que temos aos culpables, e ata o Papa está de acordo, chegou o momento de botar balóns fóra e pensar que o problema está en vías de solucións. Vamos!! que algo terán que facer para que poidamos seguir vivindo tranquilamente nun mundo confortable, non? E… vai ser así?.

A verdade, eu non sei se por influencia paterno-relixiosa ou debido ao réxime que nos tocou vivir no transcurso da nosa educación, teño (temos) certa tendencia  a pensar que “os de arriba” son os que teñen o deber e o poder (divino ou non) de solucionar as cousas. Quizais esa sexa a nosa meirande debilidade, como consecuencia de dúas razóns: a primeira é porque certamente nos educaron así para que teñamos ese comportamento e non dar moito a lata. A segunda, porque a nós nos convén pensar así para non ter que facer nada e que “pringuen os de arriba” que para iso están. Nesta especie de “simbiose absurda” ou alucinación mental andamos cando a realidade das conquistas sociais é moi distinta xa que o fluxo que vén funcionando ao longo da historia vai xusto en sentido contrario e, normalmente, son “os de abaixo” os que, polo menos, provocan as solucións cando se mobilizan e promoven con esa acción as solucións dos problemas. E agora estamos ante un problema moi pero que moi grande; vexamos:

“Hai cuestións que non admiten medias tintas. Claro que hai límites planetarios e sociais que non deben traspasarse. Por exemplo, dicimos que as nosas sociedades poden ser un pouco máis ou menos sostibles. Pero á larga no se pode ser “un pouco sostible”: ou se é sostible ou non. É como camiñar sobre unha capa fina de xeo: ou soporta o teu peso, ou non. Ou ben chegas á beira, ou ben te afundes.”…. creo sinceramente que o único modo de evitar as consecuencias máis catastróficas desta crise existencial emerxente pasa pola formación dunha masa crítica de persoas que esixan os cambios necesarios. Para que iso ocorra temos que xeneralizar con présa a toma de conciencia, porque o público medio carece aínda de gran parte dos coñecementos básicos necesarios para comprender a grave situación na que nos atopamos…. A suma das consecuencias climáticas da Revolución Industrial nin sequera está pechada, e a factura está por vir”2.

A ciencia é quen, unha vez máis como en centos de ocasións ao longo da historia, pode sacarnos deste problema de catastróficas consecuencias. Pero precisa da implicación da sociedade. As científicas e científicos xa traballan nesa dirección pero os cidadáns temos que ser os seus aliados, forzar un cambio de rumbo e entender xa dunha vez algo moi importante: cada persoa  ten dereito a opinar, pero elas e eles non ofrecen opinións cara aos medios nin ás redes sociais. FAN DIAGNÓSTICOS. E estes están fundamentados e son moi preocupantes. Nalgúns casos levan cincuenta anos estudando o problema. ESCOITÉMOLOS!!!.

Chegados aquí… que por que non fixeron nada?….Pois, pensémolo, e o mesmo cada un de nós atopa outra resposta.

Das dúbidas saen os enfoques e da discrepancia poden saír diversas solucións pero para aqueles que adoitan negar os feitos simplemente porque si, o benquerido Quino, creador da “filósofa” máis influínte da nosa xuventude, Mafalda, deixoulles antes de finar en setembro de 2020, esta fermosa perla:

(Ollo, díxoo Quino, eu non).

Dende o Club Peña Trevinca non temos dúbidas co que queremos facer:

Contribuir en que a divulgación dos estudos científicos leve á nosa sociedade cara a unha concienciación medioambiental de carácter global.

Carlos Garrido Costas. Coordinador do Comité da Vogalía de Medio Ambiente.

Referencias consultadas:

1(12/xaneiro/2023): Exxon impulsou, xunto a outras compañías, a creación da Global Climate Coalition, un lobby que desde os anos oitenta financiou estudos científicos que poñían en cuestión o cambio climático.
Podedes consultar máis datos sobre esta noticia nos seguintes ligazóns:

https://www.facua.org/es/noticia.php?Id=19133

https://www.lavanguardia.com/natural/20230112/8679215/exxon-conocia-detalle-decadas-calentamiento-real-causaba-hombre.html

A compañía de combustibles fósiles ExxonMobil tivo datos precisos de como se ía a quentar o planeta desde finais dos setenta.

https://elpais.com/clima-y-medio-ambiente/2023-01-12/la-compania-de-combustibles-fosiles-exxonmobil-tuvo-datos-precisos-de-como-se-iba-a-calentar-el-planeta-desde-finales-de-los-setenta.html

2EL LIBRO DEL CLIMA. Greta Thunberg.

G. T. creou este libro, que é unha recompilación de artigos científicos e periodísticos realizados por case cen persoas de todos os lugares do mundo. Persoas de recoñecido prestixio internacional avalados gran parte deles polas mellores universidades do planeta.

16 Jun
Sección de Medioambiente

NOVA DATA! Día Internacional dos Océanos 2023: Caiac + charla na Illa de Arousa

Engadimos aquí unha pequena nota posto que a saída tivo que ser modificada debido ás inclemencias meteorolóxicas. A nova data é o 1 de Xullo ás 08:00 en Plaza España.

Como o día seguinte, domingo 2 de Xullo, xa temos programada unha saída de sendeiro a Castro Baroña, nesta ocasión non faremos sendeiro na Illa de Arousa, pero animamos a tódolos interesados e interesadas a anotarse a facer caiac o día 1 e sendeiro o día 2. Faremos unha fin de semana moi completa 🙂

Como só somos 21 personas non imos alugar un autobús. Para que nos sexa máis barato iremos en coche propio. Prégovos que compartamos coche (sobre todo sendo unha saída organizada pola Vog. de Medio Ambiente💚).
A idea é sair ás 08:00h de Plaza España posto que hai que estar máximo ás 09:30 na rotonda de entrada de Punta Carreirón dispostos a camiñar 15 minutiños e chegar a unha praia para escoitar unha charla sobre o ecosistema do intermareal rochoso🦀 Ollo que esta parte ten premio!
Á volta moveremos os coches ao punto de saída dos caiacs e alí xa xestionaremos con Ana, da empresa Alecrín Actividades, para deixar os vehículos preto da zona de desembarco.
A actividade durará todo o día.
A nosa roupa quedará a resguardo no coche ou furgoneta de Alecrín pero levade auga, protector solar, gorro e traxe de baño.

————————————————————————————————————————–

Chega o Día Internacional dos Océanos e, como non podía ser doutro modo, o propósito é empaparse de sabedoría con sabor a mar!

O sábado 1 sairemos, madrugando un pouco, dende Praza España en dirección Illa de Arousa onde a intención é que todos nos subamos a un caiac para contemplar dende o mar un anaco do Parque Natural Complexo Intermareal Umia – O Grove -A Lanzada – Punta do Carreirón e Lagoa de Bodeira.

No sur da Illa de Arousa, o Parque Natural de Carreirón ten 1.3 km2 de extensión e é zona de especial protección para as aves. De feito, para os que teñan gañas de botar unha carreira por terra despois de xantar, poderedes achegarvos a unha das dúas casetas de avistamento de aves que se atopan preto da laguna de Carreirón. Non hai que menospreciar tampouco as fermosas formas das rochas que, froito do mar e do vento, se foron gañando nomes tan curiosos coma Con dos Tres Pés, Con do Fuciño do Porco e Con do Cocodrilo, entre outras.

Antes de comezar a ruta por mar, camiñaremos 20 minutiños polos sendeiros do parque ata Punta Carreirón onde escoitaremos unha charla sobre os segredos naturais que agocha o ecosistema intermareal desa zona do parque. Imos ir abrindo boca para que os que vos paredes a ler este artigo xa vaiades cun punto extra.

Ao finalizar, voltaremos ao mar da man de Alecrín Actividades e navegaremos uns 7-8 Km (equiparable o que fixemos no mesmo día en 2021 ou na ruta de Fragas do Eume no 2019, para que vos fagades unha idea). A ruta descorrerá entre as cristalinas augas da ría onde, se vamos ven de tempo, achegarémonos a visitar bateas.

Intermareal rochoso… A qué soa iso?

Pois chámase intermareal a zona de transición comprendida entre a baixamar e a pleamar. Polo tanto, o que nós observamos, vai directamente relacionada coas mareas e varía dependendo da posición dos nosos astros con respecto á Terra e da batimetría do fondo.

Por suposto, esta franxa do litoral pode ser de area ou de rocha. Nós quixemos achegarnos a unha zona rochosa porque os seus misterios son apaixonantes.

Imaxinádevos que estades na vosa casa e cada 12 horas (período da onda de marea) vos vedes expostos a condicións distintas, de repente o salón inúndase, as temperaturas baixan moitísimo, o frigorífico énchese ou vacíase de súpeto… A cantidade de adaptacións que teríamos que ter para estar cómodos nesta situación sería incrible. Pois así viven os organismos que habitan no intermareal rochoso.

Ademáis, non é o mesmo para o que habita no primeiro piso que para o que vive nun sexto de altura. O primeiro destes pasará máis tempo en secano e polo tanto ten que estar moi alerta e preparado para cando lle cambien as condicións de vida repentinamente.

Así, nun intermareal existe a denominada “zonación” que non é outra cousa que a distinta distribución de organismos entre a zona de marea baixa á zona de marea alta.

Nós fixarémonos en certos seres vivos claves que nos poidan axudar a interpretar as condicións as que están adaptados. Ollo, porque a meirande parte deles buscan refuxios moi pequeniños polo que haberá que estar atentos como estamos a miña compañeira e máis eu na foto anterior. Algúns atópanse en fendas e oquedades das rochas mentres que outros, os que non soportan quedarse en secano, os localizaremos nas denominadas pozas intermareais.

A pesar de ser un ambiente de vida extremo, non so é a casa de moitos organismos se non que tamén serve de zona de alimentación e descanso para gran variedade de aves e proporciona unha franxa de protección costeira fronte á erosión das grandes marexadas. Así que nos tamén sacamos algo de beneficio por aquí.

Pero, Por qué imos falar disto tan temprano?

Sei que pode soar pesado, sair ás 08:00h, camiñar e poñernos a escoitar unha charla antes de facer a nosa travesía en caiac… Pero así é a natureza. Non eliximos nós a hora, a elixe a marea.

A marea, ese cambio periódico do nivel do mar que observamos na costa, ven producida polas forzas de atracción gravitacionais do Sol e a Lúa sobre a Terra. Comprender isto non é tarea sinxela, responde a complexas ecuacións matemáticas e esixe unha visión espacial da que eu mesma vou escasa. Pero animo a calquera a realizar unha exhaustiva búsqueda en internet para entendelo en profundidade e explicalo o sábado!

Dito de maneira moi sinxela:

A Lúa xira arredor da Terra mentres que a Terra fai o mesmo arredor do Sol, ata ahí todo ben. Cada un destes círculos, elipsoides máis ben, teñen un eixos distintos porque están ovalados cara cada un dos astros, cara a Lúa ou cara o Sol, e ademáis non se completan a mesma velocidade, un dura un ano e o outro 28 días, aproximadamente.

Cando os eixos maiores de cada elipse se aliñan a amplitude das mareas é máxima, mareas vivas, en cambio cando se atopan en sentido perpendicular a amplitude é mínima e nos atopamos nas chamadas mareas mortas.

Estas variacións determinan en gran medida tódolos organismos que imos ollar no intermareal da Illa de Arousa. Para o día 1 de Xullo, a primeira baixamar cadra ás 08:51 h (se poñedes tabla de mareas Illa de Arousa en internet atoparedes bos resultados moi rápido). Aínda que o rango de marea non é espectacular é a única oportunidade que temos de ollar este ecosistema é ben cedo na mañá.

Como incentivo para que non vos pese o sono, adiántovos que tedes que estar atentos porque haberá concurso cun premio moi mariño para o que máis respostas acerte!! Algunhas das preguntas tamén irán relacionadas con temas que xa tocamos anteriormente aquí.

Non vos perdades esta xornada! As prazas nos caiacs son limitadas polo que abriremos a lista cun pouco mais de antelación do normal, o 30 de maio. Eso sí, temos que facer polo menos 30 caiaquistas para levar a cabo a actividade! Coma sempe, máis información chamando ao club e estando atentos ao blog.

VÉMONOS NO MAR!

Cristina Fernández, vogal de Medioambiente.

07 Jun
Sección de Medioambiente

Nova erradicación de eucaliptos no “Gali» -Domingo 11-

O aspecto que na primavera ofrece a contorna da Serra do Galiñeiro, onde xa comezan a coller corpo as plantacións de castiñeiros, é esplendorosa.

Nós, colaborando unha vez máis ca Comunidade de Montes de Vincios, queremos dar un repaso aos tocóns dalgunha zona que xa limpáramos de brotes de eucalipto e a unha nova franxa que, tendo xa prantados castiñeiros, precisa que eliminemos novos brotes antes de que medren máis.

Pensamos que en pouco máis de dúas horas deixaremos toda a zona que ven preparando o noso club limpa de estas invasoras. Sería estupendo ter un pouco de colaboración. Quen queira botar unha man que chame ao club. O domingo ás nove da mañá xuntarémonos no Concheiro da Avda. de Madrid. A idea é rematar para estar de novo en Vigo sobre a unha.

Material necesario: machada ou tixolas de podar ou similar e lubas.

AGARDÁMOSVOS PARA DAR CAÑA AOS EUCALIPTOS!!!

Vogalía de Medioambiente.

06 Jun
Sección de Medioambiente

De cafés, plásticos y aditivos de plástico.

Colaboración de Alexandre M. Schönemann, membro do comité de Medioambiente:

Actualmente trabajo en un centro de investigaciones marinas formando parte de un grupo que, entre otras cosas, se dedica a explorar cómo afectan los plásticos a los ecosistemas marinos. En el centro tenemos una vieja y obsoleta máquina expendedora de café que el único producto seleccionable que hace honor a su nombre es la leche manchada, no sabemos exactamente manchada con qué. Ya cansados de no tener nuestra dosis de cafeína y después de una pequeña revuelta, se decidió poner una hoja con sugerencias al dueño de la máquina. La primera sugerencia que apareció fue la de poder cancelar el vaso de plástico y poder poner tu propia taza (una opción que se basa en la reutilización, un concepto más sostenible que el reciclado). Esta idea, que desde un punto de vista medioambiental parece rotunda, hay que evaluarla con perspectiva. Para poder tener la opción de no seleccionar el vaso sería necesario sustituir la maquina entera y ¿Qué es mejor, gastar 10 vasos reciclables de plástico al día o tirar la máquina vieja y poner una nueva? ¿Qué es mejor, tener un coche de 25 años que consume diésel como un tractor o cambiar de coche cada dos años para cumplir con todas las etiquetas verdes?

Frente a semejante dilema, la opción a la que se llegó fue sustituir los vasos de plástico (polipropileno) por vasos de cartón. Pero, volvamos a mirar las cosas con perspectiva, el policarbonato es un plástico barato de fabricar, con una composición química inocua y reciclable, mientras que los vasos de cartón ni son reciclables ni son de cartón al 100% (véase la etiqueta que afortunadamente desde 2021 los fabricantes están obligados a poner).

Etiqueta reglamentaria para productos de un solo uso que contengan plástico, según el reglamento de ejecución (UE) 2020/2151 de la Comisión Europea.

En este caso, la decisión si se ve más clara y decidirse por los vasos de polipropileno frente a los de cartón apunta a ser la mejor opción ambientalmente.

Queda por ver el impacto del producto como residuo en el medio natural. Aquí entra en juego un aspecto muy importante y es la composición química. A la base del plástico (polímero constituyente) se le añaden diversas sustancias químicas (aditivos) para darle al plástico propiedades como una mayor resistencia a los rayos UV, resistencia al fuego, color, plasticidad, etc. Estos aditivos en algunos casos pueden llegar a suponer hasta el 80% en peso del plástico y se ha probado que son liberados al agua desde los residuos plásticos1. Además, estos aditivos causan efectos tóxicos en los organismos acuáticos como alteraciones hormonales o efectos adversos en la reproducción y viabilidad de la descendencia2. Por otro lado, los nuevos plásticos basados en soluciones que no provienen del petróleo (los llamados bioplásticos), a menudo incluyen una gran variedad de aditivos en su composición que no siempre serán la opción más inocua para los organismos expuestos a ellos3.

En conclusión, no es oro todo lo que reluce y las nuevas opciones y materiales que aparecen no son una solución milagrosa frente al problema de la contaminación ambiental, debemos ir cambiando los productos con precaución y basándonos en el conocimiento existente para no acabar con un remedio peor.

Y como cierre una curiosidad y es que la cafeína, debido a altas concentraciones de esta sustancia en efluentes de depuradoras, presenta un mayor riesgo (el cálculo del riesgo está basado en la probabilidad de encontrar en el medio natural concentraciones que resulten tóxicas para un porcentaje determinado de las especies del ecosistema) para el medio ambiente4 que los microplásticos en el medio marino5, es peor el café que el vaso!!

Alexandre M. Schönemann, colaborador da vog. de medioambiente.

Referencias

1Hamlin, H.J., Marciano, K., Downs, C.A., 2015. Migration of nonylphenol from food-grade plastic is toxic to the coral reef fish species Pseudochromis fridmani. Chemosphere 139, 223–228. https://doi.org/10.1016/j.chemosphere.2015.06.032

2Tato, T., Salgueiro-González, N., León, V.M., González, S., Beiras, R., 2018. Ecotoxicological evaluation of the risk posed by bisphenol A, triclosan, and 4-nonylphenol in coastal waters using early life stages of marine organisms (Isochrysis galbana, Mytilus galloprovincialis, Paracentrotus lividus, and Acartia clausi). Environ. Pollut. 232, 173–182.

3Uribe-Echeverría, T., & Beiras, R. (2022). Acute toxicity of bioplastic leachates to Paracentrotus     lividus sea urchin larvae. Marine Environmental Research, 176, 105605

4Rodríguez-Gil, J. L., Cáceres, N., Dafouz, R., & Valcárcel, Y. (2018). Caffeine and paraxanthine in aquatic systems: Global exposure distributions and probabilistic risk assessment. Science of the Total Environment, 612, 1058-1071.

5Beiras, R., Schönemann, A.M., 2020. Currently monitored microplastics pose negligible ecological risk to the global ocean. Sci. Rep. 10, 1–9. https://doi.org/10.1038/s41598-020-79304-z

 

03 May
Sección de Medioambiente

Día dos océanos 2023

Un ano máis achegámonos ao Día Internacional dos Océanos e, como non, hai que mollarse! Para o sábado día 10 de xuño temos planeada unha fermosa ruta en caiac entre O Grove e a Illa de Arousa. Iremos da man de Alecrín Actividades e navegaremos abondo entre as bateas e as cristalinas augas da ría. Cara á tardiña, cando baixe a marea, pararemos nunha zona do intermareal rochoso para escoitar unha explicación dos segredos que agocha este ecosistema. Ollo, porque ao finalizar a charla teremos unha sorpresa con agasallo incluído!

As prazas nos caiacs son limitadas polo que abriremos a lista cun pouco máis de antelación do normal: do 30 de maio ao 6 de xuño. Para os que quededes fóra, probablemente fagamos unha ruta de sendeirismo pola zona. Estade atentos ao blog para ir coñecendo máis información.

03 Abr
Actividades dos Infantís, Actividades dos Xuvenís, Fotos, Sección de Medioambiente

Plantación Castiñeiros. Día Internacional das árbores

O pasado domingo 26 de Marzo con motivo do día internacional das árbores, a sección infantil do clube Pena Trevinca acercouse o monte de Piñoi no concello de Covelo para facer unha plantación duns 60 castiñeiros, a metade deles micorrizados…  é dicir,  que ademais de dar castañas están inoculados cun micelio de hongos micorrícicos produtores de setas comestibles boletus…etc.

         

Como podedes comprobar na reportaxe fotográfica o tempo acompañounos e desfrutamos dunha xornada distinta o que facemos habitualmente. Foi un pracer ver os nosos fillos como collían os plantóns e os metían nos buratos e logo cubrían todo con terra, lle puñan o protector, o titor…  unha gozada.

 

    

Dicirvos tamén que a actividade realizada foi feita da man da asociación Covelo natural e nunha parcela propiedade da comunidade de montes de Santa Mariña, os cales achegaron árbores, ferramentas asi como as explicacións  pertinentes para facer un bo traballo. Moitas gracias a Jose Manuel e Guillermo pola vosa axuda e o agarimo con que nos acóllechedes.

Prema aquí para ver todas as fotos

03 Abr
Sección de Medioambiente

Moi agradecidos con todos vós! IIMMCC

Dende a Vogalía de Medio Ambiente queremos agradecer profundamente a vosa participación no II Ciclo de Montaña, Medio Ambiente e Cambio Climático – Cidade de Vigo (IIMMCC). Moitos axudáchedes a difundir o evento e vos animáchedes a asistir aos actos de cada día. A vosa colaboración non ten prezo e é grazas a vós que esta iniciativa continúa adiante cara a unha terceira edición en marzo do 2024.


O público agardando o comezo do acto o día 21 de Marzo. Fotografía de Raimundo Alonso.

Gustaríame comunicarvos, ademais, que non só a organización quedou contenta senón que as tres poñentes, ao igual que os do ano pasado, marcharon encantadas coa gran participación e comunicación que houbo os tres días. Sen dúbida, algo estamos a facer ben, e así pensamos continuar.

O pasado martes 21, Silvia Vidal impresionounos coa súa proxección “Escalada en solitario en Alaska”. Quedamos abraiados coa súa expedición, cos encontronazos con osos, con carretar ás costas 150 kg, porteando vultos de 25kg once veces seguidas para facer un só tramo con todo o material; cos seus 17 días colgada na parede, vivindo e sobrevivindo á natureza e a ela mesma. Sen dúbida, un esforzo psicolóxico moi á altura, senón por riba, do esforzo físico que todo isto lle supón a unha persoa que non pesa máis de 45 Kg. Pero, a min, o que máis me abraiou foi o optimismo que Silvia desprende e que se deixa ver en cada unha das súas frases. Podo poñer varios exemplos expostos durante a súa charla:
I) E o hidroavión voltará á hora acordada no lugar acordado dentro de 53 días? Virá!
II) Levo 13 horas de actividade física intensa durante os últimos días para non atoparme con osos pero…ben!
III) O tempo durante a expedición non foi malo, tiven sorte! (a realidade era que a metade dos días tiña tempo malo ou regular… simplemente, alí era mellor que noutros lugares como a Patagonia).

Silvia Vidal e Carlos Garrido no coloquio posterior á proxección.

Ademais de ser Silvia un exemplo de autosuperación, o é tamen en principios persoais. Un detalle que amosa o seu amor pola natureza quedou de manifesto cando, xa ao baixar derrengada da parede e ter que volver enfrentarse ao medo aos osos, deixou atrás un petate con restos dos utensilios e comida que consumira pero regresou e fixo ese tramo de novo para cargar con todo o que levara de volta á casa! Sen dúbida, unha muller excepcional. Moitas grazas Silvia por ser unha fonte de afouteza e por deixarnos un pouso de Humanidade que nos chama a ser mellores persoas…


De esquerda a dereita: O presidente do Club Peña Trevinca, Lois Faro; a vogal de Medio Ambiente, Cristina Fernández, Silvia Vidal e o coordinador de Medio Ambiente, Carlos Garrido.

O mércores 23, proxectamos o documental “O son do Courel”. O propio autor, Manuel María, explicounos que a súa intención foi sempre deixar rexistro deses sons da natureza, que se escoitan nunha área tan rural, como parte da nosa cultura ambiental e social. O documental está gravado con moitísimo agarimo polo que vos recomendo que aproveitedes para botarlle unha ollada en Youtube. Ademais, foi rematado de gravarse xusto o día que comezaron os incendios de xullo do 2022 polo que representa un punto de inflexión e comparación de como era esa contorna a como está na actualidade. Así o amosamos, seguidamente, cunha curtametraxe de Emilio Romanos-Fotografía sobre eses mesmos incendios.


Manuel María presentando o seu documental “O son do Courel”.

Posteriormente, Jenifer Souto, ilustrounos en materia de incendios e lumes forestais no contexto de cambio climático na Galiza. Tivemos a sorte de contar cunha experta que amosou de maneira moi aséptica datos, datos da realidade, do que está a ocorrer, sen titulares sensacionalistas.

Jenifer amosounos como, a pesar de haber menos incendios cada vez, os que hai son máis grandes e máis virulentos. Son os chamados incendios de sexta xeración (tal e como comentabamos neste artigo sobre os incendios do Courel) cuxa predicción é imposible. Destacou que, de non mudar o abandono do rural e os monocultivos de especies forestais, unido ás grandes secas e ao conxunto de eventos extremos cada vez máis recurrentes, o que nos queda é adaptarnos. Facer bos plans de xestión e facelos vinculantes!

A sensación final foi agridoce, pero polo menos en materia de educación e sensibilización fomos unha chea de xente os que saímos do auditorio con ganas de axudar, divulgar e difundir. Moitísimas grazas, Jenifer, por transmitir o teu coñecemento.


Jenifer Souto a piques de comezar a súa ponencia.

Xa na xornada do xoves 23, María Fernanda Pita achegouse dende Sevilla para falarnos da emerxencia climática na que estamos inmersos. Baixo a pregunta de ¿Lo estamos haciendo bien? amosounos un montón de datos cunha soltura divulgativa digna de envexa. Aprendimos sobre un novo concepto para moitos de nós, a xustiza climática. Realmente estamos actuando como se debe? Temos/debemos actuar todos os países por igual? Poblacionalmente, sabemos como reducir a nosa pegada de carbono? A verdade foi que o debate final deu pé a discernir respostas a varios niveis, dende o individual ao global sen perder o fío do importante: isto é unha emerxencia e temos que actuar como tal, rápido, coordinados e cun fin conxunto.

María Fernanda explicando por qué estamos ante unha emerxencia climática.

Non houbo mellor exemplo do ben que podemos funcionar todos colaborando, cando cremos na mesma premisa, que a recente crise sanitaria da COVID-19. Así nolo trasmitiu María Fernanda e con esas ganas e ímpetu colaborativo quedamos. Moitísimas grazas, Mª Fernanda, por ilustrarnos tan ben en materia de cambio climático.


María Fernanda Pita e Delfina Couce (responsable da Oficina de Medio Ambiente da UVigo) durante o coloquio posterior á ponencia do día 23.

Non podo facer máis que agradecer a todos os que estivéchedes presentes durante as tres xornadas, a vosa colaboración en e os ánimos que nos trasmitíchedes durante todo o ciclo.

Tamén queremos dar as grazas a todas as entidades colaboradoras. Á Universidade de Vigo pola colaboración a través da súa oficina de Medio Ambiente e o Servizo de Benestar, Saúde e Deportes, a Delfina Couce e a Xabier Rial, respectivamente, e tamén á Xefa de Prensa da UVigo, Mª del Carmen Echevarría.

Agradecementos tamén, como non, para o alcalde da cidade de Vigo, Abel Caballero, e para Nuria Rodríguez, concelleira de Medio Ambiente, posto que a súa colaboración foi indispensable para levar a cabo este acto, así coma a FEDME, a FGM e a todos os nosos patrocinadores.

E, por suposto, agradecer aos meus compañeiros do Comité de Medio Ambiente do Club Peña Trevinca  estar sempre dispostos e con ganas, axudando e difundindo. Somos un gran equipo!

Vémonos o ano que vén!!!

Cristina Fernández, Vogal de Medio Ambiente.

 

16 Mar
Sección de Medioambiente

II Ciclo de Montaña, Medio Ambiente e Cambio Climático – Cidade de Vigo

Como xa sabedes, este ciclo naceu no ano 2022 como iniciativa do noso club co obxectivo de sensibilizar aos socios e socias e o público en xeral na defensa do medio ambiente.

O ano pasado tivemos a sorte de contar con Sebastián Álvaro (aventureiro e escritor), Ricardo Beiras e Emilio Fernández (catedráticos en Ecoloxía pola UVigo) falándonos do misterio do primeiro ascenso ao Everest, da problemática dos plásticos no océano e do actual contexto de cambio climático, respectivamente; o éxito marcouno o público cunha media de 150 participantes durante as tres xornadas. Este ano, o listón non está fácil de acadar aínda que no noso ánimo e no das tres poñentes está conseguilo.

Ademais, durante todo o período de organización puxemos moito empeño en que as poñentes deste IIMMCC fosen tres mulleres. Somos conscientes da falta de referentes femininos, tanto no mundo do deporte de alto rendemento como nos altos cargos en materia de investigación.

Podedes ollar un anticipo do que imos vivir os días 21, 22 e 23 no seguinte video

(123) Ciclo Montaña, Medio Ambiente e Cambio Climático 2023 (IIMMCC) – YouTube

A continuación, describimos como discorrerán as tres xornadas desta edición:

Na primeira xornada, adicada á Montaña, contamos cun gran referente da escalada e do alpinismo a nivel mundial, a deportista catalá Silvia Vidal. As expedicións de Silvia supoñen o encontro puro entre un ser humano e a natureza, sen aditivos tecnolóxicos. Un encontro solitario, libre e natural, íntimo, no que a maxia desta xenial escaladora aflora, demostrando fortaleza física e mental para convivir coa montaña e o seu espazo nos días previos á intrépida aventura. O Himalaya (India), Karakorum (Pakistán), a Isla de Baffin (Canadá), a Cordillera Blanca (Andes, o Perú), a Patagonia (Arxentina e Chile), o Main de Fatma (Mali, África), Turquía ou Tailandia forman parte deses lugares únicos onde Silvia recrea a súa destreza singular que a fai única.

Entre os seus galardóns destacan a Medalla de ouro da Real Orden del Mérito Deportivo en 2022, o Piolet D’Or en 2021, ademais de que o pasado 23 de febreiro Silvia foi nomeada Miembro de Honor de la Sociedad Geográfica Española. Un novo e merecido recoñecemento ás virtudes que reúne esta muller. Coa presentación de “Alaska en solitario” deleitarémonos cos seus grandes valores, tanto humanos coma deportivos.

Para a xornada seguinte, adicada ao Medio Ambiente, abordaremos a problemática dos  incendios,  facendo especial fincapé no que a nosa terra viviu o último ano. Teremos connosco  a Jenifer Souto, enxeñeira forestal pola Universidade de Vigo, membro de ADEGA e experta no estudo dos incendios forestais.

Tras a presentación do corto documental “O Son do Courel”, J. Souto, falaranos do pasado, presente e futuro dos incendios forestais en Galicia. As grandes secas cada vez máis cotiás, as intensas treboadas e a mala organización fan un cóctel máis que adecuado para que as vagas de lume se fagan eco na nosa contorna. A temática require ser abordada con carácter urxente por mor deste contexto de inestabilidade climática no que estamos inmersos.

Na derradeira xornada, falaremos de Cambio Climático con Mª Fernanda Pita, profesora titular xubilada de Xeografía pola Universidade de Sevilla. A investigadora, durante a súa charla “Emergencia climática: Lo estamos haciendo bien?”, porá en entredito a estratexia que estamos a seguir, dende quen toma as decisións ata quen debe ser verdadeiramente o axente de cambio. Un tema que desgraciadamente non pasa de moda.

Agardamos que esta edición sexa de agrado e teña tanto éxito coma a pasada. Contamos co apoio da Concellería de Medio Ambiente do Concello de Vigo, coa UVigo, a través da Oficina de Medio Ambiente e da Área de Benestar, Saúde e Deporte e tamén coa FEDME e a FGM, xunto con outras entidades que seguen a colaborar con nós neste proxecto de difusión medioambiental. Tamén queremos agradecer a Manuel López, Bertrand Delapierre e Emilio Romanos Fotografía pola cesión dos seus vídeos e imaxes.

VÉMONOS NO AUDITORIO MUNICIPAL DO CONCELLO DE VIGO O 21, 22 E 23 ÁS 20:00H. ENTRADA GRATUITA ATA COMPLETAR AFORO.

Cristina Fernández González, vogal de Medio Ambiente

05 Mar
Sección de Medioambiente

Os residuos compostables son residuos tamén

A partir da entrada en vigor do Real Decreto 293/2018 do 18 de maio, sobre redución do consumo de bolsas de plástico, estendeuse o uso de bolsas compostables e outros materiais de uso único feitos a partir de materiais reciclados ou compostables.

A lei trouxo da man a polémica e coa súa entrada en vigor escoitáronse comentarios de todo tipo relacionados, sobre todo, coas medidas que se viron obrigados a tomar os establecementos comerciais.

 No artigo 4 do Real Decreto 293/2018 establécense as medidas para a redución do consumo de bolsas de plástico. Clasifica as bolsas de plástico en tipos diferentes, segundo o grosor das mesmas, e con cada tipo establécense unha serie de medidas.

Para as bolsas de plástico de grosor igual ou maior a 50 micras (as típicas bolsas tipo camiseta que che dan nunha tenda) prohibe a súa entrega gratuíta, así como establece a obrigatoriedade de que as mesmas conteñan unha porcentaxe superior ao 50% de plástico reciclado, medida establecida no 2020. A norma establece unha excepción no tocante á gratuidade para aquelas bolsas que teñan unha porcentaxe igual ou superior ao 70% de plástico reciclado, debendo estar  acreditado polo fabricante da mesma.

Para bolsas de grosor inferior a 50 micras (bolsas de plástico lixeiras ou moi lixeiras) queda prohibida a distribución nos puntos de venda ou establecimentos comerciais, podendo só entregarse bolsas compostables.

En resumo, o que o Real Decreto vén dicir é que soamente se poderán distribuir as  bolsas de plástico grosas (igual ou superior a 50 micras) cunha porcentaxe de 50 ou 70% de plástico reciclado, cobrando un prezo por bolsa. As que teñan unha porcentaxe superior ao 70% poderán distribuirse de forma gratuíta.


Imaxe 1. Fotografía bolsa tipo camiseta cun 70% de plástico reciclado. Fonte: cedida pola autora.

Así, o RD 293/2018 puxo nas mans dos consumidores un novo tipo de bolsas chamadas compostables sendo moi común atopalas nas seccións de froitería de todo tipo de establecementos comerciais, dende a tenda de barrio ata as grandes superficies comerciais.

Que significa compostable?

Un material compostable é un tipo de material que pode degradarse e modificar as súas características químicas para formar compost a través do proceso da compostaxe. É dicir, desfacerse para converterse nunha substancia nutritiva para as plantas e árbores. O proceso da compostaxe é un proceso que, de funcionar correctamente, xera calor e precisa de humidade e aireación para que os organismos encargados de “desfacer” ese material  poidan traballar a gusto para convertilo en compost. Un material compostable é todo aquel co que se pode facer compost. Entre os residuos máis famosos que se poden compostar destacan os restos orgánicos, tanto de orixe vexetal coma animal; con este tipo de material, abofé que se fai un bó abono para as nosas hortas e leiras!

No tocante ás bolsas compostables que se poden atopar na sección de froitería dos supermercados, ou noutras seccións de produtos a granel, podemos atoparnos cunhas bolsas con etiqueta que pon “OK compost”. Ésta é unha das marcas de bolsas compostables máis comercializadas. Dentro desta marca existen dous tipos máis comúns de etiquetas: as que poñen “Home” ou as que poñen “Industrial”.

Imaxe 2. Detalle da etiqueta  de marca comercial de bolsas compostables. Fonte: cedida pola autora.

As “OK Compost HOME” son bolsas biodegradables e compostables nas que se garantiza a biodegradabilidade completa nas condicións específicas de compostaxe doméstica, seguen a norma EN 17427 para certificar as devanditas condicións.

As “OK Compost INDUSTRIAL” seguen a norma EN 13432 que garatiza que este tipo de bolsas poden compostarse a través da compostaxe industrial en plantas de compostaxe.


Imaxe 3. Fotografías dun composteiro doméstico (esquerda) e dunha planta de compostaxe industrial (dereita). Fonte: cedidas pola autora.

Na teoría, as bolsas compostables compostan e deberían converterse en compost por procesos de compostaxe. A realidade é que non compostan tan ben como as normas EN 17427 ou EN 13432 certifican.Imaxe 4. Pilla de compost procedente dunha planta de compostaxe industrial con bolsas compostables sen descompoñer completamente. Fonte: cedida pola autora.

Na imaxe 4 móstrase unha pilla de compost industrial xa finalizado o proceso de descomposición tras pasar catro meses nun proceso de compostaxe industrial.  Se nos fixamos ben, na imaxe obsérvase que as bolsas compostables non están totalmente degradadas, a pesar de que a norma acredita que deberían estalo.

Os composteiros comunitarios e domésticos de moitos fogares galegos tamén están cheos de bolsas compostables a medio compostar, como se observa na imaxe de abaixo, que non acaban de terminar o proceso e polo tanto non son aptas para ser depositadas no composteiro coma outros residuos orgánicos.

Imaxe 5. Detalle bolsas compostables sen compostar nun composteiro comunitario. Fonte: cedida pola autora.

Entón, onde podemos depositar estas bolsas?

Se no composteiro non compostan ben temos que buscar onde depositalas. Como non se trata dun envase de plástico xa non poden ir ao contedor amarelo, adicado aos residuos de envases plásticos. A única alternativa é depositalos no contedor de “Resto” xunto con outros residuos non recollidos separadamente.

Por outra banda, ademais das bolsas compostables, tamén atopamos no mercado todo tipo de materiais dun só uso de diversa composición que se poden recoller separadamente ou compostar. Os vasos, pratos ou cubertos dun só uso xa non se poden fabricar con plástico 100% dende que en 2022 entrou en vigor a nova lei de residuos prohibindo a fabricación e comercialización deste tipo de materiais. Polo tanto, saíron ao mercado estes novos produtos de substitución. Pero parece que estamos ante o mesmo problema…

Entre outros materias que se utilizan para facer este tipo de materiais destacan os chamados “Plásticos PLA”, Plásticos CPLA ou os polímeros de cana de azúcar. Os PLA e CPLA son “bioplásticos ” elaborados a partir de polímeros derivados por procesos de esterificación do almidón de millo. As diferencias entre o PLA e o CPLA son a cor e a temperatura que poden soportar. O PLA é transparente e soporta temperaturas menores de 40 grados centígrados mentras que o CPLA pode soportar temperaturas superiores, chegando a 85 grados centígrados, e a súa cor pode ser branca ou tinxirse de diversas cores opacas.

O polímero de cana a azúcar é un material similar ao polietileno PET (típico plástico das botellas de auga) xa que se obteñen moléculas de polietileno a partir das fibras vexetais da cana de azúcar. Os bioplásticos  son unha alternativa moi interesante para a redución do uso de plásticos, a cuestión radica en como se utilizan este tipo de materiais e como se poden reciclar.

As vaixelas e cubertería dun só uso elaboradas a partir de bioplásticos poderían compostarse se existise de forma estendida a recollida selectiva de biorresiduos, e, no caso de existir esta xestión, o proceso final fose a compostaxe a nivel industrial. E isto, no sistema actual de residuos, non existe. A maioría de proxectos de xestión selectiva de biorresiduos trata o mesmo a través de compostaxe doméstica ou comunitaria. Nestes dous tipos de xestión a inercia térmica do proceso de compostaxe non garante que este tipo de materiais se descompoñan ata facer compost. A experiencia práctica dinos que un prato de PLA nun composteiro doméstico permanece inalterado durante anos.

Este feito, e de non se non existir sistema de compostaxe industrial no teu municipio, só nos deixa a opción de novo de depositalos no contedor de «resto», indo a parar a un vertedoiro ou a unha planta de incineración de residuos.

Imaxe 6. Fotografía detalle cubertos dun só uso compostables sen compostar nun composteiro comunitario. Fonte: cedida pola autora.

Tanto o Real Decreto 293/2018 sobre as bolsas de plástico, coma o Real Decreto 1055/2022 de envases e residuos de envases ou a nova Lei 7/2022 de Residuos e solos contaminados, foron creadas co obxectivo claro de disminuir os residuos plásticos xerados na cadea de consumo. Os residuos plásticos están asolagando os ecosistemas acuáticos así como son un problema grave na xestión dos mesmos polas dificultades que entraña a súa reciclaxe.

Os residuos de bolsas compostables e materiais de un só uso feitos a partir de bioplásticos teñen grandes dificultades para a súa reciclaxe, ao ter que contar cun proceso de compostaxe moi concreto (a compostaxe industrial) e moi pouco estendido e sustentábel (a compostaxe doméstica ou comunitaria son os tipos de xestión de residuos orgánicos que deixan unha menor pegada de carbono, debido a que os custes de transporte son inexistentes. Reciclaxe quilómetro cero).

A reflexión ten que pasar pola necesidade de substitución dos materiais dun só uso. A lexislación vixente trata de acotar o tipo de materiais de un só uso para reducir a cantidade de plásticos utilizados e fomentar o uso de materiais reutilizables así coma de bioplásticos. Pero o modelo de consumo actual trata simplemente de cambiar un material por outro sen ter en conta que a pregunta que se debe facer é se é realmente necesario consumir a mesma cantidade de materiais dun só uso.

O sistema actual trata a cidadanía como consumidores e non como persoas con capacidade para repensar e responsabilizarse, na súa medida, dos residuos que xeran. O sistema de consumo redirixe a atención fomentando a compra de material “eco-friendly” para calmar as conciencias pero a realidade é que todo, unha vez máis, volve a acabar no contedor de «resto» para ser acumulado nun vertedoiro ou incinerado.

Moitos dos axentes que xestionan os residuos (entidades públicas, empresas, xestores de residuos, etc.)  tamén tratan ao cidadán como persoa que consome elementos que xera residuos. O sistema de mercado baséase en que continúe a consumir en vez de fomentar a prevención de residuos como elemento fundamental nas polítcas medioambientais.

A prevención de residuos segundo se enfoca na lexislación actual é optativa, non existe un elemento que obrigue de forma directa aos axentes de residuos a fomentala de forma clara. Non existe, ou non se executa, un réxime sancionador para que a prevención de residuos sexa o elemento fundamental nas políticas medio ambientais. E como todos sabemos, se non existe unha posible sanción ou non se executa, se non existe unha obrigatoriedade e non existe interese na redución real dos residuos, os residuos non se van reducir.

Existen outras alternativas que poden ser moi interesantes para non utilizar as bolsas compostables ou os materias dun só uso. Para substituír as bolsas compostables pódense ter bolsas reutilizables feitas de rafia ou de tea ou pódense levar tupers reutilizables. Para substituír as vaixelas dun só uso pódese ter un kit de vaixela de picnic reutilizable, ou no caso de eventos multitudinarios, ter unha vaixela para a ocasión e vasos reutlizables.

As persoas somos quen de cambiar con pequenos xestos o panorama da crise ambiental á que nos enfrontamos. A responsabilidade individual pode facerse colectiva se se fala nas rúas e nos fogares de como se pode aportar un pouquiño na xestión de residuos. Por outra banda, a responsabilidade do sector empresarial co medio ambiente ten que mudar de xeito drástico, así como tamén a lexislación en materia de residuos ten que camiñar cara á obrigatoriedade nas normativas medioambientais.

Sara Luque Coto, comité de Medio Ambiente

Bibliografía e referencias empregadas

Real decreto 293/2018, do 18 de maio, sobre redución do consumo de bolsas de plástico e polo que se crea o Rexistro de Produtores. Pódese consultar aquí: https://www.boe.es/eli/es/rd/2018/05/18/293

Lei 7/2022, do 8 de abril, de residuos e solos contaminados para unha economía circular. Pódese consultar aquí: https://www.boe.es/eli/es/l/2022/04/08/7/con

Real Decreto 1055/2022, do 27 de dicembro, de envases e residuos de envases. Pódese consultar aquí: https://www.boe.es/eli/es/rd/2022/12/27/1055/con

Bio-Fakes. El engaño de los bio-plásticos. Amigos de la Tierra. Junio 2021. Pódese consultar aquí:https://www.tierra.org/wp-content/uploads/2021/06/biofakes-bioplasticos.pdf, https://www.youtube.com/watch?v=RdyvP6RKHik

 

Cargar más noticias
Cargando...